علامه علی اکبر دهخدا
 |
علی اکبر دهخدا در سال 1297 هجری قمری برابر با 1881 میلادی در تهران به دنیا آمد. پدرش خانباباخان ازملاکان متوسط قزوین بود. هنگامی که علی اکبردهخدا ده ساله بود پدرش وفات یافت و دهخدا تحت نظر مادر خویش به تحصیل ادامه داد. وی تحصیلات مقدماتی را تحت نظر یکی از فضلای عصر بنام شیخ غلامحسین بروجردی آموخت. بعدها که مدرسه سیاسی در تهران افتتاح شد، دهخدا در آن مدرسه مشغول تحصیل شد و شروع به فراگیری زبان فرانسه کرد . وی مدتی بعد به خدمت وزارت امور خارجه در آمدو دربیست و چهار سالگی به همراه معاون الدوله غفاری به اروپا رفت
او پس ازدو سال اقامت در اروپا به تهران بازگشت و همزمان با وقایع مشروطه در سال 1285 هجری شمسی با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان روزنامه صور اسرافیل را منتشر کرد. او در این روزنامه ستون طنز «چرند و پرند» را با امضاء « د خو» می نوشت. "دخو" به لهجه قزوینی یعنی " کد خدا " که با نام خانوادگی وی "دهخدا " هم معنی است. ستون وی در این روزنامه با استقبال عمومی همراه شده بود . پس از تعطیلی مجلس شورای ملی دهخدا به اروپا رفت اما در پاریس از کار مطبوعاتی بازننشست. وی در سویس چند شماره از «صوراسرافیل» را به کمک میرزا ابوالحسن خان پیر نیا (معاضد الدوله) منتشر کرد. دهخدا به استانبول با زگشت و در این شهر به انتشار روز نامه ای با نام سروش همت گمارد
در آستانهی فتح تهران و شکست محمدعليشاه، طرح «پروگرم جمهوری ممالک متحده ايران» منتشر شد که اکنون با اطمينان بيشتر میتوان آن طرح را از علی اکبر دهخدا و ميرزا يحيی دولت آبادی دانست. در آن «پروگرم»، شبه طرحی فدرالی ارائه ميشود که میتوان به مبانی فدراليسم آن، اصول و ساختار درونی آن انتقادات بسيار وارد دانست اما جوهر آن طرح، توجه به امر عدم تمرکز، ضرورت تقسيم قدرت، و سهيم کردن گروهها و اقشار گستردهتر در تصميمگيری و نظارت بر اجرای تصميمات ايالات است
پس از فتح تهران دهخدا یک دوره نماینده مجلس شورای ملی شد. وی د ر دوران جنگ بین المللی اول به طور کلی از سیاست کناره گرفت و تنها به انجام کارهای فرهنگی روی آورد و مدتی رییس تفتیش وزارت عدلیه، رییس مدرسه علوم سیاسی و رییس مدرسة عالی حقوق و علوم سیاسی تهران بود. علامه دهخدا در سن 78 سالگی در ساعت شش و سه ربع بعدازظهر روز دوشنبه هفتم اسفند ماه 1334 ه ش در خانه مسکونی خویش واقع در خیابان ایرانشهر (جلال بایار) فوت گردید. پیکر آن مرحوم در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون است
لغت نامه بزرگ دهخدا که در بیش از پنجاه جلد به چاپ رسیده است و شامل همه لغات زبان فارسی با معنای دقیق و اشعار و اطلاعاتی درباره آنهاست 45 تا 50 سال از عمر شریف دهخدا را به خود اختصاص داد . این لغتنامه شامل 222 قسمت در 26000 صفحه است. این قسمتها شامل 342262 عنوان و 57457 اصطلاح با اشاره به منابع قابل مراجعه در بسیاری از موارد هستند. این لغتنامه فقط یک دایره المعارف نیست، بلکه شامل مقالات متعددی در زمینه های گوناگون است. پس از مرگ دهخدا مجلس شورای ملی سرپرستی لغتنامه را به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران سپرد و دکتر محمد معین که سالها دهخدا را در این کار یاری داده بود بعنوان سرپرست و دکتر سید جعفر شهیدی بعنوان معاون انستیتو لغتنامه دهخدا انتحاب گردیدند
همچنین کتاب امثال و حکم او سرشار از مفاهیم و معارف نغز است . دهخدا شاعری چیره دست هم بود و بر خی از منتقدان ادبی مسمط او با نام “ یادآر ز شمع مرده یاد آر” را که در سوگ میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل که به جرم فعالیت های آزادیخواهانه در دوره نهضت مشروطیت به دار آویخته شد، سروده است ، مطلع آثار نو گرای فارسی می دانند
او پس ازدو سال اقامت در اروپا به تهران بازگشت و همزمان با وقایع مشروطه در سال 1285 هجری شمسی با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان روزنامه صور اسرافیل را منتشر کرد. او در این روزنامه ستون طنز «چرند و پرند» را با امضاء « د خو» می نوشت. "دخو" به لهجه قزوینی یعنی " کد خدا " که با نام خانوادگی وی "دهخدا " هم معنی است. ستون وی در این روزنامه با استقبال عمومی همراه شده بود . پس از تعطیلی مجلس شورای ملی دهخدا به اروپا رفت اما در پاریس از کار مطبوعاتی بازننشست. وی در سویس چند شماره از «صوراسرافیل» را به کمک میرزا ابوالحسن خان پیر نیا (معاضد الدوله) منتشر کرد. دهخدا به استانبول با زگشت و در این شهر به انتشار روز نامه ای با نام سروش همت گمارد
در آستانهی فتح تهران و شکست محمدعليشاه، طرح «پروگرم جمهوری ممالک متحده ايران» منتشر شد که اکنون با اطمينان بيشتر میتوان آن طرح را از علی اکبر دهخدا و ميرزا يحيی دولت آبادی دانست. در آن «پروگرم»، شبه طرحی فدرالی ارائه ميشود که میتوان به مبانی فدراليسم آن، اصول و ساختار درونی آن انتقادات بسيار وارد دانست اما جوهر آن طرح، توجه به امر عدم تمرکز، ضرورت تقسيم قدرت، و سهيم کردن گروهها و اقشار گستردهتر در تصميمگيری و نظارت بر اجرای تصميمات ايالات است
پس از فتح تهران دهخدا یک دوره نماینده مجلس شورای ملی شد. وی د ر دوران جنگ بین المللی اول به طور کلی از سیاست کناره گرفت و تنها به انجام کارهای فرهنگی روی آورد و مدتی رییس تفتیش وزارت عدلیه، رییس مدرسه علوم سیاسی و رییس مدرسة عالی حقوق و علوم سیاسی تهران بود. علامه دهخدا در سن 78 سالگی در ساعت شش و سه ربع بعدازظهر روز دوشنبه هفتم اسفند ماه 1334 ه ش در خانه مسکونی خویش واقع در خیابان ایرانشهر (جلال بایار) فوت گردید. پیکر آن مرحوم در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون است
لغت نامه بزرگ دهخدا که در بیش از پنجاه جلد به چاپ رسیده است و شامل همه لغات زبان فارسی با معنای دقیق و اشعار و اطلاعاتی درباره آنهاست 45 تا 50 سال از عمر شریف دهخدا را به خود اختصاص داد . این لغتنامه شامل 222 قسمت در 26000 صفحه است. این قسمتها شامل 342262 عنوان و 57457 اصطلاح با اشاره به منابع قابل مراجعه در بسیاری از موارد هستند. این لغتنامه فقط یک دایره المعارف نیست، بلکه شامل مقالات متعددی در زمینه های گوناگون است. پس از مرگ دهخدا مجلس شورای ملی سرپرستی لغتنامه را به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران سپرد و دکتر محمد معین که سالها دهخدا را در این کار یاری داده بود بعنوان سرپرست و دکتر سید جعفر شهیدی بعنوان معاون انستیتو لغتنامه دهخدا انتحاب گردیدند
همچنین کتاب امثال و حکم او سرشار از مفاهیم و معارف نغز است . دهخدا شاعری چیره دست هم بود و بر خی از منتقدان ادبی مسمط او با نام “ یادآر ز شمع مرده یاد آر” را که در سوگ میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل که به جرم فعالیت های آزادیخواهانه در دوره نهضت مشروطیت به دار آویخته شد، سروده است ، مطلع آثار نو گرای فارسی می دانند
سروده مردم آزاده از دهخدا رااینجا بخوانید
چاپ این صفحه بازگشت : به بالای صفحه به صفحه قبل