میدان بهارستان همیشه تداعی كننده قانون و قانونمداری در ایران است. چرا كه این مكان نمای اولین جایی است كه فكر ایرانی با كانون‌مداری جدید و مردم‌سالاری مدرن آشنا شد. تاریخ این میدان همواره با مجلس شورای ملی و حوادث تلخ و شیرین آن عجین شده است و تا قبل از آن اشاره چندانی از این میدان و ساختمانهای اطراف آن در كتب تاریخی نیست
این میدان نیز همانند تهران سابقه چندانی ندارد و شاید بیش از دویست سال عمر نداشته باشد تا قبل از تشكیل مجلس، این میدان به نام نگارستان شناخته میشد. گراكه باغ نگارستان در سمت شمالی آن قرار داشت. این باغ از دوره فتحعلیشاه پایه‌گذاری شده بود و محمدشاه نیز سالها در آن زندگی می‌كرد. اشاره دیگری كه در كتابهای تاریخی دربارة این میدان شده مربوط به مراسم آتش‌بازی در اعیاد و مراسم شتر قربانی است
مشهورترین بنای پیرامون این میدان عمارت و باغ بهارستان در قسمت شرقی آن است. صاحب اصلی این كاخ حاجی میرزاحسین‌خان قزوینی سپهسالار اعظم و صدراعظم دوره ناصری است. در سال 1288 هـ. ق. وی اراضی وسیعی برای احداث بستان سرایی جهت مسكونت خویش و مسجدی مشتمل بر مدرسه و مكتب و كتابخانه‌ای خریداری نمود و فوراً شروع به ساخت عمارت بهارستان و مسجد سپهسالار كرد. طرح نقشه بنای عمارت و باغ سپهسالار را یك مهندس فرانسوی به نام «فال یوس بواتان» ریخت. این همان مهندسی است كه بعداً طرح باغ و پارك ظل السلطان كه امروز تعلق به آموزش و پرورش دارد را كشیده است
در سال 1288 طرح اصلی عمارت بهارستان كشیده شد و معماران ایرانی شروع به كار ساختمان آن كردند و به تدریج طرح باغ نیز ریخته شد و كار ساختمان تا سال 1298 هـ . ق. طول كشید. اما عمر مشیرالدوله برای استفاده از كاخ كفاف نكرد و وی در سال 1298 در شهر مشهد در گذشت و همانجا مدفون گشت. ولی چون وارثی نداشت طبق رسم دوره قاجار ناصرالدین‌شاه آن كاخ را ضبط كرد و جزو املاك سلطنتی قرار داد. این كاخ شمالی ـ جنوبی بود كه از هر دو سو به باغ سپهسالار كه از نظر درختكاری و گلكاری در نهایت زیبایی بود اشراف داشت
تالارها و اتاقعای این بنا با میل و اثاث و فرشهای نفیس آراسته شده بود، به همین سبب یكی از مهمانسراهای معتبر دولتی به شمار می‌رفت و میهمانان عا لیقدر داخلی و خارجی در این كاخ پذیرایی می‌شدند. باغ دارای قنات ویژة خود بود و گذشته از عمارت اصلی به تأسیسات فرعی دیگری چون حمامهای متعدد، اندرونی و كالسكه‌خانه مجهز بود.
اما تاریخ این بنا با واقعه‌ای آمیخته شد كه بعدها نام آن ماندگار و جاودانی باقی ماند و آن واقعه مشروطه بود كه جایگاهی رفیع بدان دا
. پس از صدور فرمان مشروطیت در سال 1324 هـ ق اولین چیزی كه قوام گرفت مجلس وارد شورای ملی بود كه اولین جلسات آن در محل فعلی دادگستری تشكیل شد و پس از مدتی مظفرالدین‌شاه این كاخ را بخ مجلس اهدا كرد. از این زمان به بعد این میدان و این عمارت به شلوغ‌ترین مكان شهر تهران تبدیل شد و تا حدود هشتاد سال مركز ثقل سیاسی ایران بود. در طی این زمان وقایع و اتفاقات زیادی رخ داد كه حتی به قیمت تخریب همه یا قسمتی از ساختمان آن منجر شد. اولین ضربه سهمگین به مجلس با شروع استبداد صغیر و روز آغازینش با به توپ بستن مجلس و مجلسیان به وسیله محمدعلیشاه وارد آمد. بنا تخریب شد و آتش گرفت و اسباب و اثاثیه آن بوسیله غارتگران به بغما رفت. با پیروزی مجدد مشروطه‌خواهان مجدداً تغییرا اساسی آن آغاز شد و دوران جدید قانونگذاری محلس شروع شد
در اسفندماه 1309 مقارن با دور هشتم قانونگذاری مجلس دچار حریق شد و تالار آئینه و اطاق جلسه خصوصی در این آتش‌سوزی سوخت و پس از حریق بنایی و تعمیرات مجدداً آغاز شد و در سال 1312 افتتاح گردید. سردر قدیمی مجلس نیز كه تا سال 1313 شمسی پابرجا بود در همین سال تخریب شد و به جای آن سردر كنونیش بنا گردید. غیر از ماجرای به توپ‌بستن مجلس این بنا مسائل فراوان دیگری را ناظر بوده مسائلی از قبیل واقعه جمحوریخواهی، تظاهرات احزاب مختلف پس از شهریور بیست، ملی شدن صنعت نفت، كودتای 28 مرداد و ….پس از پیروزی انقلاب اسلامی این ساختمان به دلیل انتقال محل مجلس شورا به ساختمان مجلس سنای سابق از رونق افتاد و سالها متروك ماند و مئأسفانه در سالهای اخیر بر اثر بی‌احتیاطی دچار سانحه و حریق گردید و تقریباً به كل ساختمان آن آسیب جدی وارد آمد به طوریكه مجبور به بازسازی كامل آن شدند. به هر حال این ساختمان ماندگار نشاندهنده روح قانوندوستی ایرانی است كه امیدواریم سالهای سال پایدار بماند
منابع و مأخذ
راهنمای تهران. میر محسن مهدوی و سازمان جلب سیاحان
تهران در تصویر 290، یحیی ذكاء و محمدحسن سمسار، سازمان میزاث فرهنگی
تهران در گذشته و حال، حسینی كریمیان، دانشگاه ملی ایران
