سید حسن تقی زاده* از فعالین جنبش مشروطیت بود. وى در آغاز قيام تبريز خود را از طريق روسيه به آنجا رساند, بعداز فتح تهران توسط مجاهدين گيلان و اصفهان به تهران آمد و به عضویت هیات رییسه فاتحان تهران درآمد، وثوق الدوله، سپهدار اعظم، و سردار اسعد از دیگر اعضای این هیات بودند. تقی زاده پس از فتح تهران در سلک رهبران حزب عامیون در آمد و در میان رهبران این حزب و در کنار افرادی چون سید رضا مساوات ، سلیمان میرزا و وحیدالملک جای گرفت . این حزب در مقابل حزب اعتدالیون دیدگاههای رادیکالی داشت. سید حسن تقی زاده نخستین کسی بود که شعار جدایی دین از سیاست را داده و خواستار جدایی نهاد دین از حکومت شد
در اولين مجلس شورايملى در تصويب لايحه كسر حقوق و مستمرى محمد عليشاه نقش اصلى را داشت. بعداز به توپ بستن مجلس او و تعدادى از نمايندگان مجلس و روزنامه نگاران چون مرتضى قلى خان نائينىو و بهاالواعظين, على اكبر دهخدا و ميرزا سيد حسن مدير روزنامه حبل المتين به سفارت انگليس پناهنده شدند. سفارت انگليس از دولت ايران خواست كه ضمانتنامه براى امنيت جانى و مالى متحصنين داده شود و به آنها اجازه خروج از ايران را بدهند. ضمانتنامه با امضا محمدعليشاه صادر شد و تقى زاده به همراه معاضدالسلطنه, دهخدا و سه نفر ديگر ازمتحصنين به همراه مامورين سفارت انگليس به رشت رفته و از آنجا به خارج رفتند. وى بعد ها از بازيگران اصلى در خلع يد از محمدعليشاه بود
نقش تقی زاده به عنوان یکی از چهره هاى فعال دوران مشروطيت، نظریه پرداز ترقیخواهی ایران در آغاز این قرن و همچنین به عنوان نخستین نماینده سنت روشنفکری و روزنامه نگاری در جامعه ایرانی قابل تامل است. او نشریه کاوه را به عنوان یک نشریه سیاسی در جریان جنگ جهانی اول تحت کمیته نجات ملی ایران منتشر می ساخت. وی با روزنامه نگارانی چون محمد قزوینی، حسین کاظم زاده، محمد علی جمال زاده و رضا تربیت همکاری می کرد. این دوره از نشریه کاوه مدت چهار سال انتشار یافت
در مجلس دوم وى ليدر جناح راديكال نمايندگان مجلس بنام فراكسيون دمكرات يا ¨عاميون¨ بود. بعد از ترور آيت الله بهبهانى، كه به جناح محافظه كار مجلس يعنى فراكسيون اعتداليون يا ¨ اجتماعيون¨تعلق داشت، وى زیر ضرب فرار گرفت و وادار شد ايران را ترك نمايد. بعداز چند سال اقامت در تركيه, فرانسه, انگليس و آمريكا به ايران بازگشت, و در دوره هاى چهارم و پنجم مجلس از تهران نماينده مجلس شد. در مجلس پنجم كه اكثريت نمايندگان موافق رضا خان طرح انقراض قاجاريه را مطرح كردند, تقى زاده به همراه مستوفى الممالك, دكتر مصدق, مدرس و ميرزا يحيى دولت آبادى تنها كسانى بودند كه مخالفت خود را با آن مطرح كرده و راى مخالف دادند
پس از آن و پس از یک دوره فترت تقی زاده انتشار دوره دوم مجله کاوه را به صورت یک مجله علمی و ادبی و با هدف ترویج تمدن اروپایی در ایران را شروع کرد. او در مقاله ای مشهور در مجله کاوه خلاصه اندیشه خود را چنین بیان می دارد: "قبول و ترویج تمدن اروپا بلا شرط و قید و تسلیم مطلق شدن به اروپا و اخذ آداب و عادات و رسوم و تربیت و علوم و صنایع و زندگی و کل اوضاع فرنگستان بدون هیچ استثناء ( جز از زبان ) راه کامیابی است ....ایران باید ظاهرا و باطنا، جسما و روحا فرنگی مآب شود و بس ." (کاوه شماره یک و 2 ، 1920 ). " تجدد پدیده ای است غربی ؛ راه نجات ایران قبول اساسی این جریان در عین حفظ جنبه های مثبت و ماندنی فرهنگ ایران است. می گفتند در این رهگذر باید فرهنگ و ادب ایران را نیک بشناسیم ؛ جنبه های مضر و منفی اش را طرد و ترک وجنبه های مثبت آن را پاس بداریم. اگر خود و غرب را به درستی بشناسیم ، نه مرعوب تجدد خواهیم شد و نه بی رویه مفتون خود خواهیم ماند. حفظ زبان فارسی یکی از کلیدهای پیروزی در این تلاش و حفظ هویت ملی ایران است" . در بررسی افکار تقی زاده گفته می شود که وی بعد ها ازچنین اندیشه ای تا حدی عدول کرد و به تعدیل تفکر غربزدگی خود پرداخت
تقى زاده بعدها به همكارى با رضا شاه پرداخت و نتيجه اين همكارى تمديد قرار داد نفت ايران و انگليس در سال 1933 مىباشد, همان قراردادى كه مبارزه براى لغو آن توسط مردم به رهبرى دكتر مصدق زينت بخش تاريخ مبارزات مردم ما عليه استعمار انگليس بوده و هرسال ما پيروزى آنرا در روز 29 اسفند بنام روز ملى شدن صنعت نفت گرامى ميداريم
تقی زاده در سال 1348 ه ش در حالی که بیش از 90 سال عمر کرده بود درگذشت
-----------------------------------------------------------------------------
شخصیت تقی زاده در طول عمر سیاسی طولانی وی از دیدگاههای متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است. او یکی از پیچیده ترین شخصیتهای انقلاب مشروطیت بود - سایت مشروطیت
چاپ این صفحه
بازگشت : به بالای صفحه
به صفحه قبل
